(continuación da primeira parte)
C: E unha última pregunta sobre o teatro en xeral, cómo ves a situación actual do teatro galego, o Centro Dramático, aqui en Casahamlet...ML: A situación do teatro en Galicia é precaria, moi precaria. O Centro Dramático? Xa veremos... non ten nin director! Eso está descabezado, non sei o que van facer nin o que non. Nin creo nada no que din que van facer, non creo nada a esa xente... Esto (Casahamlet) vai funcionando... agora claro, é moi distinto o primeiro ano de Casahamlet, hai once, que agora, nótase moito no personal que... a capacidade de expresión oral, por exemplo, é moi diferente.
C: si?
ML: está moi reducida. A linguaxe é máis fragmentaria, hai menos vocabulario, xa non se sabe o que son os acentos... A linguaxe está moito máis deteriorada nestes once anos, non nos alumnos senón en xeral na sociedade, e nótase aqui.
C: Pero na língua en xeral ou na língua galega?ML: Na língua en xeral. Na língua galega nótase bastante porque está xa moi minorizada, está moi, digo eu, moi atacada por moitos flancos. O que se trata agora parece o plan español é acabar coa língua galega para non ter xa un problema ahi, e entrar a saco as grandes empresas a controlar todo. E a língua galega non deixa de ser un pequeno obstáculo porque claro, como logrou algunha conquista a través do Estatuto de Autonomía e tal e das liberdades, pois haberá que barrer eso, no? É a política de
"Esperanza y del Rajoy y del otro de los cojones y todos estes". Son sicarios dun poder, dun poder que xa nin lle chamo central porque hoxe central non é nin os Estados Unidos. Simplemente un poder, ía decir maragato de cando os maragatos controlaban o comercio de aqui, pero non, porque non é maragato, que está en Madrid clarísimamente, aínda que estea tamén na cabeza de moitos galegos, por desgracia.
C: Unhas preguntiñas sobre a túa obra. Para un autor as súas obras son coma os seus fillos, custa elexir. Atréveste a elexir algunha?
ML: Si! Eu clarísimamente. Home non dunha maneira rotunda, pero a min gústame especialmente unha que se titula
'O circo da medianoite'. Está publicada hai anos
nun libro cunha de Roberto Vidal Bolaño e outra de Euloxio Rodríguez Ruibal. Non é a única, coidado, pero ahí, como noutra ocasión, fixen unha especie como dunha condensación das preocupacións dos últimos anos, reunidas nunha obra que ten unha certa unidade, unha centralidade máis que unha unidade. Xa o fixera tamén noutra ocasión con unha que se titulaba...
(bota un bó rato pensando, mais non acorda. Este home ten xa tal bibliografía ás súas costas, que como pra lembrar todo o que ten escrito)... transcorría na Selva Negra, creo, nun sanatorio, pero non lembro algúns títulos.
C: Na Selva Negra en Alemania?ML: Si, si.
C: Ti viviches alí.ML: Non!
C: Non viviches en Alemania?ML: Si, pero é unha zona a Selva Negra que significa determinadas cousas, entón a min váleme como referencia, non só pola miña aficción por ese país, senón que pode ser outro lugar calquera, tamén nun momento dado pois centreime moito en Lübeck, i eu nunca fun a Lübeck, i en Kiel, xa na punta practicamente que apunta a Dinamarca... Pero son
rutas hanseáticas que a min me significan moito, desde un arcano literario e xeográfico, hai veces que entusiasman determinadas paisaxes aínda que non as coñezas, e despois ás veces cando as coñeces levas unha desilusión, ou dis "ah, efectivamente era así como pensara!". Claro, cando as ves no cine xa se fastidiou, xa che dan a imaxen feita! Xa non vale a imaxinación. Por eso, as veces, se sei que unha película procede de unha novela, prefiro ler antes a novela porque así teño as imaxes que me procura, e non collo as imaxes dun cineasta que as fixo.
C: E agora próximamente qué tes á vista?ML: Agora vai sair un libro que se titula
'Medea dos fuxidos' e que leva seis ou sete obras de mediana ou curta duración. E despois teño case preparado outro libro con catro obras, que cando mo pida Pancho Pillado xa estará ahi. E actualmente estou escribindo unha obra, que non che vou dicir nada dela... Estou escribindo dúas, unha é de encarga, que vai máis lenta, estou esperando a que estreen a que vai estrear, e a miña é para despois. E a outra é unha que escribo con moita ilusión porque é un cambio de técnicas e de cousas... E despois tamén estou preparando uns apuntamentos de cousas pedagóxicas relativas ó teatro... E máis cousas, o que pasa que son tantas que xa, xa nin sei! Unha versión, traducción da Medea; as Troianas xa rematei tamén, que se vai facer en Culleredo; un traballo sobre 'Próspero e Calibán' sobre a obra de Shakespeare
'A Tempestade'... Estou preparando tamén un catálogo de traballos teatrais de Casahamlet, coas funcións, unhas observacións, unha serie de cousas. Traballos variados, igual que as lecturas, cunhas descansas das outras.
C: Esta entrevista é para un blog en internet, Nosquedaportugal, chamado así pola retranca aquela de Antón Reixa.ML:
'Menos mal que nos queda Portugal', si.
C: No que o que intentamos é falar sobre a cultura galega e a cultura de Portugal, para darmonos a coñecer mútuamente.ML: Ah, está moi ben, si.
C: Entón quería preguntar, pra falar un pouco tamén de temas do blog, qué significou Portugal na vida e na obra de Manuel Lourenzo?ML: A min significa moito. Non só a través da literatura. Portugal é unha vía respiratoria, é unha vea que me sae por ahi polo suroeste e que recorro cada vez que...
(ri) Pois mira, nunha ocasión, eu fixen teatro en Portugal xa no comezo dos anos 70. Era o primeiro grupo que aparecía por alí galego, en Porto i en sitios así. E nunha desas primeiras ocasións que había dúas funcións en Porto, que logo provocaron a exaltación nunha revista chamada 'cinéfilo', tuvo aquelo moitísimo eco. E despois foi noutra cidade tamén fronteiriza... Bueno, nesa ocasión eu estaba en malas condicións políticas coa policía, i entón... Estaba en liberdade condicional. Entón, non podía ir, non podía ir... e tentei ir a nado!
(eiquí rompimos a rir os dous!! A estas alturas caralladas perdeu o fío do que se estaba a falar de tanto que rin, recoñézoo!!)C: Polo Miño!?ML: Sí, por Salvaterra - Monção. Eu buceaba bastante ben... Hai un pasiño da barca, non sabes? Había un posto de guardiñas pero, eu xa sabía un sitio, cunha función que fixemos en Salvaterra calculei o sitio por onde ía pasar. Ademáis ía pasar sen aletas para non chamar a atención. Pero enterouse (...) e púxose feito unha furia, que si estaba tolo e tal. I entón como eso foi uns dias antes tiven que ensaiar a un profesor uruguaio de teatro e poñelo a dar un curso en teatro e circo, que era do Galpón de Montevideo, e fixo él o meu papel, despois de dous días de ensaio. Date conta, tivo que aprender a bailar, bailar pandeirada, cantala, e facer o meu papel, que era relativamente longo, era dos longos da obra. E alá vai Humboldt Ribeiro representándome. I entón pouco despois, como agradecimento chega unha delegación do concello desa cidade, agora non me lembro cál era, a traerme un barco que aínda teño por aqui, e unha medalla enorme de
Santa Rita de Cássia, que era a patrona local, que aínda teño. Fíxome moita gracia, pero o que non me fixo moita gracia é que pasaron os anos sen poder visitar Portugal. E despois xa, cando xa puiden ir fun con máis liberdade.
O bon foi non cando descubrin Lisboa porque xa estivera alí nunha xira de Follas Novas, cantando, no ano cincuenta e, eu que sei, cincuenta e sete ou algo asi. Pero despois cando redescubrín Lisboa, tamén para facer teatro, foi a miña cidade, convertina na miña cidade. Entonces, polo sur, a miña cidade é Lisboa, e cando podo vou. O que pasa é que sempre vou, como eu teño unha idea do aforro bastante...
(ri), vou cando teño teatro, porque así gasto o que gaño e xa está. Entón agora tócanos ir en febreiro, a mediados, iremos facer un espectáculo alí,
'Lionel', que xa tiñamos retirado pero que resucita para esa ocasión. E últimamente levaba dous anos sen ir, porque había moito traballo aqui, moitos líos, pero agora eu creo que vou retomar para ir outra vez todos os anos, e sempre aproveito e quedo un día máis ou dous para... para estar máis en Lisboa, ir ás librerías, pasear, a luz de Lisboa, todas esas cousas que enchen moito o espíritu.
C: E da cultura portuguesa qué referentes nos podes dar?ML: E da cultura portuguesa, o meu referente máximo do século XX son
"Os novos contos da Montanha", que me parece a prosa máis fermosa do mundo, xunto con Cunqueiro e con Otero. Todo Pessoa, os clásicos, como sempre, pero sobre todo
Pessoa, e de Pessoa para acá. A min a clásica portuguesa non me gusta demasiado, se ben lin con moita intención todo o que teñen medieval ou renacentista en teatro, e naturalmente
Gil Vicente, pero interésame moito máis de Pessoa para acá. Agora, o teatro portugués non é forte, é relativamente feble. Sin embargo, qué combativos foron esta xente en torno ó 25 de abril... Hai pouco estiven en Coimbra dando unha conferencia i encontreime cunha señora toda...
(ri, e fai un aceno), non vou dicir cómo, que nos anos 70 en Porto era unha auténtica fiebre de modernidade e de todo, no? I encontreina tan catedrática, tan modosa, tan... que dixen
"Oi Isabel, tu es a mesma mulher?", e dice
"si, pero tu conhecicheme canto estaba grávida!". Claro, o tempo actúa sobre todos.
I esa eclosión que houbo en Portugal eu tamén participei dalgunha maneira traballando alí, nos andábamos có
'Entremés do río Miño' de
Feijoo de Araújo, que é unha obra do XVII, que está en galego-portugués; estábamos con
'Zardigot' de
Euloxio Ruibal, obras así, non? E íamos moito polo Miño có 'Entremés do Río Miño', recorrimos o Miño gracias a unhas xiras subvencionadas pola Caixa de Aforros de Vigo, Salvaterra, Crecente, Arbo... o mellor dez localidades do Miño. E despois fixemos algunha por Portugal, Monção... E algunha vez que eu me trasladei a traballar alí cun compañeiro que dirixía alí unhas cousas, i entón coñecín un pouquiño máis a fondo a engranaxe do teatro independente portugués e do teatro universitario portugués. E Porto, por exemplo, era unha cidade florecente en teatro. Claro, hoxe é moito máis. Porto hoxe é unha cidade moi importante en teatro, desde teatros estatais a teatros independentes, alternativos... Porto é un totum revolutum, é un totum revolutum moi estrano. Lisboa para iso é unha cidade misteriosa, desde fora non sabes onde vas encontrar algo. Qué vas, ahi os teatros eses grandes Dona María ou a Trinidade, tal?.
Pero logo buscas tamén por outras cousas, A Comuna,
Cornucopia... pero despois tamén hai outras cousas... Pero nunca sabes. É moi confusa, nese aspecto é como Madrid, moi confusa. Nunca sabes se tal teatro foi demolido, ou desapareceu... Tamén pasa con Paris eso, en cambio Londres non, Londres é unha cidade onde sabes en todo momento qué hai en cada esquiña, en cada rincón, porque sabes que en calquera teatriño dos que hai, hai unha caixiña fora con programas onde che dan o reparto de todo, ou quioscos e tal, o reparto de toda a cidade. Está moi informado todo, aparte a través da informática tamen sabes, e ademáis podes comprar entradas con meses de antelación, coa seguridade de que as vas ter alí, non? Está máis organizada nese aspecto porque, claro, teñen a súa parte de negocio. Os teatros son tamén grandes negocios, e grandes investimentos públicos, entón nunca deixan de funcionar dunha forma máis ou menos regular.
(Despois dun bó anaco falando de Portugal, tocaba cambio de tercio...)C: Cómo está a vivir a batalla contra a língua do governo actual?ML: joder...
C: (risas)ML: Claro, un quixera que houbese réplicas todos os días ata que se foran, eu quixera eso. Todos os días réplicas ata que se foran, como tiveron a desfachatez de facer un ataque tan sórdido, e suxo e asqueroso, amargalos ata que se vaian.
C: E tí que viviches moitas etapas da língua, tras moitos anos, cres que está o galego mellor ou peor que antes?ML: O que pasa é que agora con este ataque, é como a
Primavera de Praga. Alí tamén se non había unha resposta doada pois, a Unión Soviética tomaba a situación, é dicir, o militarismo do que foi a Unión Soviética, e claro, unha resposta pero incluso internacional. Aqui non a vamos ter internacional, temos que tela nós, i eu creo que a resposta tiña que ser cansalos ata botalos. Que a resposta debería ser esa para que ninguén máis, nunca, polo menos ata que se esquezan estes feitos, volvera a intentar unha agresión.
C: E qué medidas cres que se poden tomar, ó pé da rúa, a xente, para revitalizar a língua.ML: Todas, todas. Mira. Os partidos políticos xa non digamos, porque xa teñen a súa forma especial de obrar e de pactar e todas estas cousas. Pero a xente que estea agrupada en asociacións, a xente que vaia por libre, os gremios, incluso artistas, músicos, tal e tal e cual, aínda que sexa cada un por un lado inicialmente, toda a xente que teña conciencia do que se nos rouba roubándonos a língua, que saia á rúa e ós blogs e a todos os medios que existan, e que fagan películas, obras de teatro, cancións... Cancións, que agora non se canta para protestar, nin para atacar. E todos os medios que haxa, no ensino, na Universidade, que está adormecida en grande parte, e submetida a poderes extraños, cómodos, de sofá... Pois que revente dunha puta vez, que estoupe, e que responda. Que se responda desde todos os angulos e desde todas as circunstancias. Eu diría eso. E que haxa movilidade e un pouco de entusiasmo! Porque senón vamos cegos pra a tumba, eh! Cegos e xordos. Por non dicir coxos, trencos, eivados e todo o demáis. Cómo se pode consentir unha cousa así? Eu non o entendo, a verdade é que non o entendo, cantos galegos son capaces de soportar esto sen indignarnse
activamente. Porque indignarse é moi fácil, eh. Colles, logo tomas un vaso de güisqui e xa che pasou. Non. Non se trata deso. Non se trata de cagar e xa está, non. Trátase de indignarse pero activamente. Incluso a xente máis pesimista. O pesimismo pode ser activo, i é a mellor actitude que se pode ter, creo eu. Eu ahi sería moi guerreiro. E non digo 'matar a ninguén', que non hai que matar a ninguén, hai que convencer de que non pode ser, de que non se soporta esa agresión, e que fracasaron. E mentres non se siga con eso van pensar que 'bueno, agora vamos deixar que se apague', porque os políticos son así, e a xente da pasta son así, 'las Espes' son así...
C: Pois xa case rematei. A ver se eres capaz de respostar cunha soa palabra...ML: A ver...
C: Unha cor.ML: Unha cor?
(pensa...) Ningunha... TODAS, todas, hala. Mellor que ningunha, todas.
C: Un libro.ML: (sospira...) Hamlet!
C: Un sentimento.ML: Alegría.
C: Un desexo.ML: Vida.
C: E unha palabra.ML: eh... eu quería unha frase:
"a por eles!!!".
Máis información:
- Biografía en wikipedia:
Manuel Lourenzo.
- Bibliografía de Manuel Lourenzo:
Ficha do autor.
- Web de Casahamlet:
Casahamlet.
